KENTSEL PLANLAMAYA BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM KAZANDIRMADA KENTSEL TASARIM ÇALIŞMALARININ ÖNEMİ

Eyüp Salih ELMAS

Dünya nüfusunun yaklaşık %50’sini, Türkiye nüfusunun ise %70’ten fazlasını kentsel nüfus oluşturmaktadır (TÜİK, 2018).

Nüfusun çoğunluğunun kentlerde yaşadığı göz önünde bulundurulduğunda, kentlerde insan onuruna yakışır yaşam standartlarının tesis edilmesi zorunluluktur. Kentsel kimliğin ve özgünlüğün elde edilemediği her bir planlama eylemi kentsel sorunları ve olumsuzlukları doğurmaktadır. Kentsel alandaki bina gabarilerindeki düzensizliklerin sebep olduğu ısı adacıkları, yine kentsel alandaki rüzgâr yönlerini göz ardı ederek yerleşim planlaması gibi konvansiyonel planlama pratiği iklim değişikliğini de hızlandırmaktadır. Yanlış yer seçimleri -dere taşkın alanının ve dere taşkın kotunun altında iskân etme, jeolojik sakıncalı alanların imara açılması-, kamusal ve sivil yaşam alanlarının bütünleşememesi, erişilebilirlik sorunları vb. hususlara bir şehir plancısının tek başına karar vermesi çok ağır bir sorumluluk ve telafisi mümkün olmayan hataların oluşmasına da zemin hazırlamaktadır.

Kentlerde, bireylerin sağlıklı, kaliteli bir yaşam sürmeleri, kentsel kimliğin öne çıkması ve yaşatılması; uygulama imar planı yapım sürecinde yaşam alanlarının kentsel tasarım ölçeğinde çok yönlü ve bütüncül yaklaşımla irdelenmesiyle sağlanabilecektir. Kent planlamasında; çevre düzeni planına bağlı olarak nazım imar planı, nazım imar planına uygun olarak da uygulama imar planı hazırlanmaktadır. Yürürlükteki plan yapım mevzuatına göre planlama alanının yüz ölçümüne göre karne sınıfı uygun ve yeterli olan şehir plancısı tarafından imar planları hazırlanmaktadır.

Koruma amaçlı imar planı yapım sürecinde ise mimar, restoratör mimar, sanat tarihçi, arkeolog vb. uzman meslek insanları ile şehir plancısının birlikte plan yapması hususu, özel bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır (Resmî Gazete, 2005).

Uygulama imar planı yapım işinin karnesi olan tek bir şehir plancısına bırakılması plan yapım pratiğini sığ kılmakla birlikte kentleri iki boyutlu geometrik bir tasarım alanı olarak tanımlayarak yalın ve sıradanlaştırmaktadır.

Şehir plancılığı mesleği; kentsel yoğunluğu, işlevsel düzeni, erişilebilirliği ve planlama alanının ihtiyaçlarını mevzuatın zorunlu kıldığı kriterlere göre matematiksel hesaplamalarla doğrulayarak planlama alanında tesis etmeye yönelik yaklaşım ortaya koymaktadır. Mimarlık mesleğinin ise amaçlarından birisi, tasarım alanındaki çevresel parametreleri göz önünde bulundurarak inşa edilebilme durumunda kent kimliği içinde, tasarıma yer edindirme yaklaşımıdır. Aslında bu iki şehircilik esaslı meslek disiplininin uygulama imar planı yapımında beraber sorumluluk alması, kent kimliğinin korunması ve geliştirilmesine katkı sağlayacaktır (Erten, S., Çimen, D., Burat, S., 2005). Uygulama imar planı yapım sürecinde mimar ve şehir plancısının beraber hazırlayacağı plan paftalarının yanında 1/1000 ve alt ölçeklerde kentsel tasarım kararlarının da detaylı ifade edildiği mutlaka bir peyzaj mimarının da tasarım paftalarında imzasının olacağı, alanının doğal ve yapay unsurlarına göre de; hidroloji mühendisi, geoteknik mühendis, sosyolog, ulaşım ve harita mühendisinin de çalışma ekibinde yer alacağı çoklu uzman paydaş sayesinde planlamada bütüncül yaklaşımın temeli oluşturulacaktır. Böylece; kentsel alanı şekillendiren, organize eden ve reel olarak çok disiplinli bir bütünü ifade edecek olan planlama yaklaşımı ile kentlerdeki yaşam alanları özgün tasarımlarla daha da öznelleşecektir.

Kentsel planlamada bütüncül yaklaşımın sağlanmasıyla; en sorunlu konuların bile çözüme kavuşturulmasında çevreci, sürdürülebilir, rasyonel, ekonomik ve kapsamlı öneriler geliştirilebilecektir. İklim bilimcilerin son zamanlarda dikkat çektikleri küresel ısınmanın durdurulması ve doğanın iklimsel rutinine tekrar kavuşmasını hedefleyen, özellikle çevre yönetimini ön planda tutan ekolojik ve sürdürülebilir tasarımlar kentsel tasarım çalışmalarında önceliklendirilmelidir. Park bahçeler, eğitim binaları, idari binalar, taşıt ve yaya yolları vb. kamusal alanlarla birlikte konut, ticari ve karma kullanımlı özel kullanım alanları kentsel tasarım çalışmalarında uyumlu ve bütüncül bir yaklaşımla tasarlanmalıdır.

Kentsel Planlama

Kentsel planlama anlayışı endüstri devrimi sonrası Avrupa’da kentleşmenin hızlanmasıyla ortaya çıkmıştır (Tekeli, 1980). Bu dönemde gerçekleştirilen uygulamalarda, geometrik düzen içerisinde yerleşme alanları ve sanayi tesislerinin birbirleriyle bağlantısı ve uyumu temel hedeftir (Boran,1990). 19.yüzyıl planlama yaklaşımlarında ise yasama-yönetme tavırları, görsel sanatlardaki akımlar ve sosyalist, kapitalist fikirlerin etkisiyle fiziki ve çevresel kurgu ön plandadır (Boran, 1990). 20.yüzyılda ise kentlerde, kapsamlı planlama anlayışı ile kentin tüm gelişiminin planla yönlendirilmesi görüşü ortaya çıkmıştır (Yenice, 2005). 21.yüzyıl kentlerine baktığımızda da uzun dönemler için oluşturulan ve kentsel mekânların tanımlandığı genelde stratejik gelişim planı olarak adlandırılan planlar ortaya çıkmaktadır.

Kentsel Tasarım

Kentsel tasarım hem içerik hem de ölçek açısından planlama ve mimarlık kavramlarının birbiriyle uyumu olarak tanımlanabilir (Günay,1993). Başka bir bakış açısı sunan Aydemir’e göre; kentsel tasarım mahalli ve kent ölçeğinde üç boyutlu tasarımların oluşturulması ve tasarım politikalarının belirlenmesidir (Aydemir, 2004). Kentsel tasarım ile planlama sürecinde tespit edilemeyen sorunların giderilmesi mimarlık, kentsel planlama ve peyzaj mimarlığı vb. farklı disiplinlerin mesleki katkıları ile sağlanabilmektedir. Kentsel tasarım; kimlikli mahalleler, mimari eserler, kamusal mekanlar, yeşil alanlar ve kent mobilyaları gibi dinamiklerin kurgulandığı mekân oluşturma sanatıdır (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2016). Kentsel tasarımın; üzerinde çalışılan alana, bölgeye ve çevreye etki ve sorumluluğu sadece fiziksel düzenlemeler ile olmamalıdır. Ekonomik, sosyal, politik vb. unsurlar üzerinde analizler yapılarak sorunlar tespit edilmeli ve bu çerçevede çalışılan alan ve çevresi birlikte ele alınarak çözümler geliştirilmelidir.